تبادل
لینک هوشمند
در خصوص علل افشای این اسناد توسط ویکی لیکس گمانه زنی های بسیاری مطرح شده: عده ای این افشا گری را به درگیریهای داخلی ساختار سیاسی امریکا بین جمهوریخواهان و دموکراتها ربط می دهند، عده ای دیگر آن را محصول تلاشهای جسورانه چند ژورنالیست ماجراجو در فضای مجازی برای به چالش کشیدن سیاستهای جنگ طلبانه امریکا می دانند و عده ای هدف از انتشار این اسناد را اعمال فشار بر ایران برای منزوی کردن بیش از پیش آن می دانند، تا از این طریق فضای مساعدی در افکار عمومی منطقه و جهان برای توجیح پذیر نمودن حمله به ایران فراهم آید
رمزگشایی از اهداف احتمالی بانیان این افشاگری، بحث دیگری است که در این مقاله نمی گنجد. افشای این اسناد با هر هدفی که صورت گرفته باشد، حداقل درباره مسائل مربوط به خاورمیانه و حوزه خلیج فارس، بیان رساتر آن چیزی بود که پیش از این زمزمه های آن از گوشه و کنار به گوش می رسید
بر همگان آشکار بود که بویژه پس از سقوط صدام در سال 2003 رژیمهای عرب منطقه از گسترش نفوذ ایران به هراس افتاده اند و به هر قیمتی (حتی با حضور اسرائیل) خواهان ایجاد ائتلافی قدرتمند برای مهار ایران هستند، طی سالهای اخیر مسئله صلح اعراب و اسرائیل و اختلافات تاریخی مربوط به آن به اولویتی دست چندم برای رژیمهای عرب منطقه تبدیل شده و در مقابل، خصومت با ایران در صدر اولویتهای سیاست خارجی آنها قرار گرفته است
پیش از افشای این اسناد نیز همه می دانستند که در پس تعارفات و تشریفات دیپلماتیک میان رژیمهای عرب و دولت ایران، رقابتی سخت در جریان است. رژیمهای عرب حوزه خلیج فارس ضمن حفظ روابط مسالمت آمیز و دیپلماتیک خود با ایران، به صورت مستمر قرارداد های سرسام آوری برای خرید تسلیحات نظامی با غرب به امضا می رسانند، که تنها چند مورد اخیر آن طی ماههای گذشته بالغ بر 120 میلیارد دلار بوده است و کیست که نداند این سیاستهای میلیتاریستی اعراب به دلیل احساس خطر از جانب کدام کشور است؟
افشاگری ویکی لیکس در مورد مسائل جاری خاورمیانه، نه پرده برداری از واقعیتی پنهان که یادآوری دوباره شرایط وخیمی است که همگان از آن مطلع اند: «ساختار هابزی» منطقه خاورمیانه و تسلط سیاست واقعی بر روابط خارجی میان بازیگران منطقه به جای تن دادن به قواعد همزیستی مسالمت آمیز و سازوکارهای امنیت دسته جمعی
در دوره جنگ سرد، خطر گسترش کمونیسم و سایه ترسناک اتحاد جماهیر شوروی بر سر منطقه، بازیگران اصلی حوزه خلیج فارس را واداشته بود تا در درون نظمی که امریکایی ها تعریف کرده بودند به ایفای نقش بپردازند. نماد این نظم «دکترین دو ستون» بود که توسط ریچارد نیکسون و هنری کسینجر –رئیس جمهور و وزیر خارجه وقت ایالات متحده- طراحی شده بود و در ذیل آن دو بازیگر اصلی منطقه یعنی ایران و عربستان نقشی همسو، در جهت حفظ امنیت منطقه و ایجاد سد نفوذ در برابر گسترش کمونیسم، ایفا می کردند. هر چند اختلافات سرزمینی ایران با اعراب هر از چند گاهی دردسر ساز می شد اما در زیر سایه سنگین جنگ سرد و وحشت ناشی از آن، این اختلافات به چشم نمی آمد
با سقوط سلطنت پهلوی درایران، فروپاشی شوروی طی یک دهه پس از آن و پایان جنگ سرد، معادلات سابق فروپاشید و دیگر نظمی در منطقه وجود نداشت تا اهداف و منافع بازیگران را محدود ساخته و آنها را حول ارزشها –یا حداقل خطرات مشترکی- یکپارچه سازد. در شرایط پس از فروپاشی نظم تحمیلی جنگ سرد، بازیگران منطقه ای آزادی عمل بسیاری یافته و شروع به تنظیم مجدد روابطشان، مطابق با شرایط متغیر جهانی و منطقه ای نمودند
در نتیجه، محیط سیاسی منطقه به شدت شکل آنارشیک به خود گرفته و جنگ های رودررو، جنگهای نیابتی، رقابتهای تسلیحاتی، عملیاتهای تروریستی و... منطقه را فرا گرفت. پی آمد وضعیت جدید که نوعی بی نظمی و تهدید همه علیه یکدیگر بود و همچنین عکس العمل دولتها نسبت به این شرایط، باعث تسلط پارادایم «سیاست واقعی» بر سیاست خارجی بازیگران منطقه گردید. «سیاست واقعی» که اقتضای خاص شرایط هرج و مرج سیاسی موسوم به «ساختار هابزی» است بویژه در دهه های منتهی به جنگ جهانی اول، بر سیاست خارجی دولتهای اروپایی حکمفرما بود و در نقطه مقابل آن «سیاست آرمانی» قرار دارد که از همزیستی مسالمت آمیز، همگرایی، دیپلماسی شفاف و هنجارها و حقوق مشترک انسانها و جوامع، ورای منافع دولتها، دفاع می کند
در حاکمیت «سیاست واقعی»، سیاست خارجی دولتها تنها بر پاشنه قدرت و منافع می چرخد و فراتر از این متغیرها، هنجار و یا ارزش مشترکی وجود ندارد که باعث همگرایی بازیگران شود. در این شرایط نگاههای نظامی-امنیتی بر سیاست خارجی دولتها مسلط شده، نظامی گری بر سیاست پیشی می گیرد و «دیپلماسی پنهان»، جهت ایجاد ائتلافهای پشت پرده علیه رقباء، گسترش می یابد، بویژه بازیگران ضعیف تر سعی می کنند با ابرقدرتهای فرامنطقه ای متحد شده و با کشاندن پای آنها به رقابتهای منطقه ای، بقاء خود را تضمین نمایند
در این شرایط، همکاری و اعتماد سازی دشوار گشته و نوعی واگرایی بر روابط دولتها حاکم می شود، امنیت فردی بازیگران بر امنیت دسته جمعی و منافع فردی بر همکاریهای منطقه ای ترجیح داده می شود و دولتها یکدیگر را به چشم دشمنان بالقوه می نگرند. از آنجا که تصویر چنین اجتماع آنارشیکی مشابه جوامع اولیه انسانی در نظریه توماس هابز –فیلسوف انگلیسی سده 17 میلادی- است، نظریه پردازان سیاسی آن را «ساختار هابزی» نامیده اند
اسناد افشا شده توسط سایت ویکی لیکس روایتی محرمانه از چنین واقعیت بحران زده و آشکار خاورمیانه است، منطقه ای که در آن شاهد خصومتهای فزاینده میان دولتهایی هستیم که علیرغم دارا بودن اشتراکات فراوان مذهبی، تاریخی و اقتصادی، اختلافات سیاسی و ایدئولوژیک، آنها را به رقبایی سازش ناپذیر تبدیل نموده است
به نظر می رسد که اکنون این رقابتها به مرحله حادی رسیده و اگر چاره ای جدی برای آن اندیشیده نشود امکان بروز زیانهای غیرقابل جبران، برای تمام بازیگران منطقه، دور از ذهن نیست. آیا انکار اصالت این اسناد، پاسخ مناسبی به واقعیات و چالشهای موجود نیز خواهد بود؟ و کمکی به کاهش فضای ملتهب حاکم خواهد نمود؟
اکنون که دستگاههای تبلیغاتی و اطلاعاتی اسرائیل و امریکا «پروژه ایران هراسی» را با موفقیت به پیش برده اند، به نحوی که تقریباً تمام دولتهای حاشیه خلیج فارس خواهان حمله نظامی به ایران هستند، دولت حاضر برای خروج از بحران چه راهکاری دارد؟ آیا اسرائیل می تواند پس از شصت سال، حساسیت افکار عمومی منطقه و جهان را به سوی ایران منحرف ساخته و خود را از زیر بار سنگین اتهامات رها سازد؟ آیا در این شرایط بحرانی، که خطر جنگ بر منطقه سایه گسترانده، دیپلماسی به جایگاه شایسته و واقعی خود بازخواهد گشت و از سیکل بسته حرفهای تکراری و کسل کننده رهایی خواهد یافت؟
اکنون زمانی است که به نظر می رسد بازیگران منطقه در دوراهی یک انتخاب سرنوشت ساز قرار گرفته اند: یا با ادامه وضع موجود تاریخ قرن بیستم را تکرار کنند، با پذیرش تمام پی آمدهای فاجعه باری که «سیاست واقعی» تاکنون بدنبال داشته و خواهد داشت، و یا با رویکردی سازنده به پیش رو، به قرن بیست و یک بنگرند و حول هنجارها و منافع مشترک تن به قواعد دیپلماسی شفاف دهند و برای ایجاد امنیت دسته جمعی، در ناامن ترین منطقه جهان، با یکدیگر همکاری کنند
رمزگشایی از اهداف احتمالی بانیان این افشاگری، بحث دیگری است که در این مقاله نمی گنجد. افشای این اسناد با هر هدفی که صورت گرفته باشد، حداقل درباره مسائل مربوط به خاورمیانه و حوزه خلیج فارس، بیان رساتر آن چیزی بود که پیش از این زمزمه های آن از گوشه و کنار به گوش می رسید
بر همگان آشکار بود که بویژه پس از سقوط صدام در سال 2003 رژیمهای عرب منطقه از گسترش نفوذ ایران به هراس افتاده اند و به هر قیمتی (حتی با حضور اسرائیل) خواهان ایجاد ائتلافی قدرتمند برای مهار ایران هستند، طی سالهای اخیر مسئله صلح اعراب و اسرائیل و اختلافات تاریخی مربوط به آن به اولویتی دست چندم برای رژیمهای عرب منطقه تبدیل شده و در مقابل، خصومت با ایران در صدر اولویتهای سیاست خارجی آنها قرار گرفته است
پیش از افشای این اسناد نیز همه می دانستند که در پس تعارفات و تشریفات دیپلماتیک میان رژیمهای عرب و دولت ایران، رقابتی سخت در جریان است. رژیمهای عرب حوزه خلیج فارس ضمن حفظ روابط مسالمت آمیز و دیپلماتیک خود با ایران، به صورت مستمر قرارداد های سرسام آوری برای خرید تسلیحات نظامی با غرب به امضا می رسانند، که تنها چند مورد اخیر آن طی ماههای گذشته بالغ بر 120 میلیارد دلار بوده است و کیست که نداند این سیاستهای میلیتاریستی اعراب به دلیل احساس خطر از جانب کدام کشور است؟
افشاگری ویکی لیکس در مورد مسائل جاری خاورمیانه، نه پرده برداری از واقعیتی پنهان که یادآوری دوباره شرایط وخیمی است که همگان از آن مطلع اند: «ساختار هابزی» منطقه خاورمیانه و تسلط سیاست واقعی بر روابط خارجی میان بازیگران منطقه به جای تن دادن به قواعد همزیستی مسالمت آمیز و سازوکارهای امنیت دسته جمعی
در دوره جنگ سرد، خطر گسترش کمونیسم و سایه ترسناک اتحاد جماهیر شوروی بر سر منطقه، بازیگران اصلی حوزه خلیج فارس را واداشته بود تا در درون نظمی که امریکایی ها تعریف کرده بودند به ایفای نقش بپردازند. نماد این نظم «دکترین دو ستون» بود که توسط ریچارد نیکسون و هنری کسینجر –رئیس جمهور و وزیر خارجه وقت ایالات متحده- طراحی شده بود و در ذیل آن دو بازیگر اصلی منطقه یعنی ایران و عربستان نقشی همسو، در جهت حفظ امنیت منطقه و ایجاد سد نفوذ در برابر گسترش کمونیسم، ایفا می کردند. هر چند اختلافات سرزمینی ایران با اعراب هر از چند گاهی دردسر ساز می شد اما در زیر سایه سنگین جنگ سرد و وحشت ناشی از آن، این اختلافات به چشم نمی آمد
با سقوط سلطنت پهلوی درایران، فروپاشی شوروی طی یک دهه پس از آن و پایان جنگ سرد، معادلات سابق فروپاشید و دیگر نظمی در منطقه وجود نداشت تا اهداف و منافع بازیگران را محدود ساخته و آنها را حول ارزشها –یا حداقل خطرات مشترکی- یکپارچه سازد. در شرایط پس از فروپاشی نظم تحمیلی جنگ سرد، بازیگران منطقه ای آزادی عمل بسیاری یافته و شروع به تنظیم مجدد روابطشان، مطابق با شرایط متغیر جهانی و منطقه ای نمودند
در نتیجه، محیط سیاسی منطقه به شدت شکل آنارشیک به خود گرفته و جنگ های رودررو، جنگهای نیابتی، رقابتهای تسلیحاتی، عملیاتهای تروریستی و... منطقه را فرا گرفت. پی آمد وضعیت جدید که نوعی بی نظمی و تهدید همه علیه یکدیگر بود و همچنین عکس العمل دولتها نسبت به این شرایط، باعث تسلط پارادایم «سیاست واقعی» بر سیاست خارجی بازیگران منطقه گردید. «سیاست واقعی» که اقتضای خاص شرایط هرج و مرج سیاسی موسوم به «ساختار هابزی» است بویژه در دهه های منتهی به جنگ جهانی اول، بر سیاست خارجی دولتهای اروپایی حکمفرما بود و در نقطه مقابل آن «سیاست آرمانی» قرار دارد که از همزیستی مسالمت آمیز، همگرایی، دیپلماسی شفاف و هنجارها و حقوق مشترک انسانها و جوامع، ورای منافع دولتها، دفاع می کند
در حاکمیت «سیاست واقعی»، سیاست خارجی دولتها تنها بر پاشنه قدرت و منافع می چرخد و فراتر از این متغیرها، هنجار و یا ارزش مشترکی وجود ندارد که باعث همگرایی بازیگران شود. در این شرایط نگاههای نظامی-امنیتی بر سیاست خارجی دولتها مسلط شده، نظامی گری بر سیاست پیشی می گیرد و «دیپلماسی پنهان»، جهت ایجاد ائتلافهای پشت پرده علیه رقباء، گسترش می یابد، بویژه بازیگران ضعیف تر سعی می کنند با ابرقدرتهای فرامنطقه ای متحد شده و با کشاندن پای آنها به رقابتهای منطقه ای، بقاء خود را تضمین نمایند
در این شرایط، همکاری و اعتماد سازی دشوار گشته و نوعی واگرایی بر روابط دولتها حاکم می شود، امنیت فردی بازیگران بر امنیت دسته جمعی و منافع فردی بر همکاریهای منطقه ای ترجیح داده می شود و دولتها یکدیگر را به چشم دشمنان بالقوه می نگرند. از آنجا که تصویر چنین اجتماع آنارشیکی مشابه جوامع اولیه انسانی در نظریه توماس هابز –فیلسوف انگلیسی سده 17 میلادی- است، نظریه پردازان سیاسی آن را «ساختار هابزی» نامیده اند
اسناد افشا شده توسط سایت ویکی لیکس روایتی محرمانه از چنین واقعیت بحران زده و آشکار خاورمیانه است، منطقه ای که در آن شاهد خصومتهای فزاینده میان دولتهایی هستیم که علیرغم دارا بودن اشتراکات فراوان مذهبی، تاریخی و اقتصادی، اختلافات سیاسی و ایدئولوژیک، آنها را به رقبایی سازش ناپذیر تبدیل نموده است
به نظر می رسد که اکنون این رقابتها به مرحله حادی رسیده و اگر چاره ای جدی برای آن اندیشیده نشود امکان بروز زیانهای غیرقابل جبران، برای تمام بازیگران منطقه، دور از ذهن نیست. آیا انکار اصالت این اسناد، پاسخ مناسبی به واقعیات و چالشهای موجود نیز خواهد بود؟ و کمکی به کاهش فضای ملتهب حاکم خواهد نمود؟
اکنون که دستگاههای تبلیغاتی و اطلاعاتی اسرائیل و امریکا «پروژه ایران هراسی» را با موفقیت به پیش برده اند، به نحوی که تقریباً تمام دولتهای حاشیه خلیج فارس خواهان حمله نظامی به ایران هستند، دولت حاضر برای خروج از بحران چه راهکاری دارد؟ آیا اسرائیل می تواند پس از شصت سال، حساسیت افکار عمومی منطقه و جهان را به سوی ایران منحرف ساخته و خود را از زیر بار سنگین اتهامات رها سازد؟ آیا در این شرایط بحرانی، که خطر جنگ بر منطقه سایه گسترانده، دیپلماسی به جایگاه شایسته و واقعی خود بازخواهد گشت و از سیکل بسته حرفهای تکراری و کسل کننده رهایی خواهد یافت؟
اکنون زمانی است که به نظر می رسد بازیگران منطقه در دوراهی یک انتخاب سرنوشت ساز قرار گرفته اند: یا با ادامه وضع موجود تاریخ قرن بیستم را تکرار کنند، با پذیرش تمام پی آمدهای فاجعه باری که «سیاست واقعی» تاکنون بدنبال داشته و خواهد داشت، و یا با رویکردی سازنده به پیش رو، به قرن بیست و یک بنگرند و حول هنجارها و منافع مشترک تن به قواعد دیپلماسی شفاف دهند و برای ایجاد امنیت دسته جمعی، در ناامن ترین منطقه جهان، با یکدیگر همکاری کنند
پایگاه خبری فرارو
نظرات شما عزیزان:
ارسال توسط مدیر وبلاگ
آخرین مطالب
آمار
وب سایت:
